Jak wspierać młodych ludzi w budowaniu odporności psychicznej, tworzeniu trwałych więzi i odnajdywaniu sensu życia? Jak zaradzić obniżającym się pragnieniom prokreacyjnym młodzieży? O tych kluczowych zagadnieniach rozmawiano 17 czerwca br. w Senacie RP podczas konferencji pt. „MŁODZIEŻ – PROFILAKTYKA – RODZINA. Rola profilaktyków wobec wyzwań społecznych i demograficznych stojących przed młodym pokoleniem”. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Komisję Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej oraz Komisję Zdrowia Senatu RP we współpracy z Instytutem Profilaktyki Zintegrowanej (IPZIN). Konferencja była połączona z jubileuszową V edycją wręczenia Ogólnopolskiej Nagrody „Złote Ogniwo” dla Profilaktyka Roku 2024. Tegoroczną laureatką została Lidia Kozdęba, kierowniczka Miejskiego Ośrodka Profilaktyki Uzależnień w Wągrowcu.

Linki do nagrania pełnej transmisji z konferencji oraz wręczenia nagród znajdują się na końcu artykułu.

Wydarzenie, objęte honorowym patronatem Dyrektora Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, zgromadziło licznych praktyków, ekspertów i liderów zaangażowanych w działania profilaktyczne na rzecz młodzieży. Konferencja stała się też okazją do prezentacji najnowszej publikacji IPZIN: MŁODZIEŻ – PROFILAKTYKA – RODZINA. Odpowiedź profilaktyki zintegrowanej na wyzwania współczesności. Pozycja ta podsumowuje 25 lat rozwoju profilaktyki zintegrowanej, streszcza jej założenia i zawiera najnowsze wyniki badań IPZIN, dotyczące kondycji psychicznej, celów życiowych oraz planów prokreacyjnych młodzieży.

Głos polityków i ekspertów w sprawie młodego pokolenia

Konferencję otworzyli: Maciej Żywno, Wicemarszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Janina Sagatowska, Przewodnicząca Komisji Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej Senatu RP, Beata Małecka-Libera, Przewodnicząca Komisji Zdrowia Senatu RP oraz Szymon Grzelak, prezes Fundacji Instytut Profilaktyki Zintegrowanej.

W gronie prelegentów znaleźli się prof. dr hab. Krystyna Romaniszyn, Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Bartosz Kehl, kierownik Działu Profilaktyki i Edukacji Publicznej Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, dr Marek Babik, pedagog i profilaktyk z Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie i dr Roman Solecki, specjalista logoterapii z Krakowskiego Instytutu Logoterapii.

„Złote Ogniwo – nagroda dla tych, którzy zmieniają rzeczywistość

Jednym z kluczowych momentów konferencji było wręczenie Ogólnopolskiej Nagrody „Złote Ogniwo” dla Profilaktyka Roku 2024. To wyróżnienie przyznawane przez Kapitułę Nagrody osobom, które swoją codzienną pracą wnoszą wyjątkowy wkład w rozwój profilaktyki problemów i zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży, łącząc profesjonalizm z pasją, kreatywnością i wytrwałością. Poza stałymi, regulaminowymi zasadami konkursu, każda edycja konkursu odnosi się do aktualnych wyzwań społecznych. Tegorocznym tematem specjalnym był kryzys demograficzny w Polsce i prorodzinny wymiar działań profilaktycznych, przejawiający się w ukazywaniu wartości trwałej, szczęśliwej rodziny, jako celu życiowego oraz w kształtowaniu postaw i kompetencji niezbędnych do budowania trwałych, pełnych szacunku relacji.

Tytuł Profilaktyka Roku 2024 otrzymała Lidia Kozdęba, kierowniczka Miejskiego Ośrodka Profilaktyki Uzależnień w Wągrowcu, za wieloletnie, konsekwentne i innowacyjne działania na rzecz dzieci i młodzieży. Laureatka z sukcesem buduje lokalną sieć współpracy – jako członkini Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Zespołu Interdyscyplinarnego – skutecznie angażując społeczność lokalną i inspirując swoimi działaniami inne gminy. Wraz z zespołem prowadzi świetlicę socjoterapeutyczną oraz punkt konsultacyjny ds. uzależnień behawioralnych. Stworzyła autorskie programy, takie jak: „Przyjaźń zamiast przemocy”, „Na skrzydłach przyjaźni” czy „Profilaktyczne piątki”, a w czasie pandemii zorganizowała w Wągrowcu pierwsze w Polsce wdrożenie działań profilaktycznych online skierowanych do młodzieży szkolnej. Laureatka otrzymała symboliczny łańcuch ze „Złotym Ogniwem” oraz nagrodę pieniężną w wysokości 10 tys. zł.

Tytuły finalistek konkursu przyznano Beacie Michalik, pedagog z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Wołominie oraz Danieli Bartosiak, nauczycielce, wychowawczyni i pedagog, współpracującej z Mazowieckim Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Kapituła postanowiła także przyznać dwa specjalne wyróżnienia małżeństwom, które wspólnie podejmują misję profilaktyczną, dzielą pasję i stanowią piękny wzór życia rodzinnego. Otrzymali je Magdalena Guziak-Nowak i Marcin Nowak, rodzice sześciorga dzieci oraz Beata i Marcin Mądrzy, rodzice ośmiorga dzieci.

Laudacja dla głównej laureatki: Lidia Kozdęba
Laudacja finalistek: Beata Michalik oraz Daniela Bartosiak
Laudacja osób wyróżnionych nagrodą specjalną:
Magdalena Guziak-Nowak i Marcin Nowak oraz Beata i Marcin Mądrzy

Kondycja psychiczna młodzieży, a kryzys marzeń o rodzinie i dzieciach.

Badania IPZIN przeprowadzone w roku szkolnym 2023/24 wśród 21 265 uczniów w wieku 11–17 lat pokazują, że 61% dziewcząt i 49% chłopców określa swoją kondycję psychiczną jako średnią lub słabą, co oznacza jedynie niewielką poprawę w porównaniu z latami pandemii.

Równolegle obserwujemy niski i stale obniżający się poziom marzeń młodzieży dotyczących przyszłej rodziny i przyszłej, planowanej dzietności, dla której przyjęto termin „dzietności w marzeniach”. Tylko nieco ponad połowa badanych nastolatków jest przekonana, że chciałaby w przyszłości mieć dzieci. 27% nie ma jeszcze zdania na ten temat, a 22% dziewcząt i 17% chłopców stwierdziło, że nie chce mieć dzieci. W obliczeniach dla całej badanej próby współczynnik „dzietności w marzeniach” wynosi 1,63, co oznacza, że nawet na poziomie marzeń dzisiejsza młodzież jest daleka od wartości 2,1, która zapewniłaby Polsce w przyszłości zastępowalność pokoleń. Poziom pragnień związanych z liczbą dzieci w przyszłości, który był zbyt niski już w okresie przed pandemią COVID-19, obniżył się w trakcie pandemii i na tym poziomie się utrzymuje. Marzenia o rodzinie chłopców u progu okresu dojrzewania (11 lat) dają współczynnik „dzietności w marzeniach” równy 1,81, a o 6 lat starszych (17 lat) już tylko 1,66. Wśród dziewcząt 11-letnich współczynnik wynosi 1,69, aby wśród 17-latek spaść do zaledwie 1,39. Wraz z wiekiem i dojrzewaniem stopniowo maleją pragnienia nastolatków dotyczące liczby dzieci w przyszłej rodzinie. Szczególnie niepokoi ich bardziej gwałtowny spadek wśród dziewcząt.

Przytoczone wyniki badań pokazują, że działania prodemograficzne kierowane do dorosłych nie doprowadzą do przezwyciężenia kryzysu demograficznego, skoro wśród nastoletniej młodzieży obserwujemy postępujący zanik pragnień, by mieć w przyszłości dzieci.

Jednocześnie z badań IPZIN wynika, że trzy najważniejsze sprawy w życiu nastolatka to rodzina, przyjaciele i zdrowie. Rodzina, w której młody człowiek aktualnie żyje, znajduje się wyraźnie na pierwszym miejscu. Za „bardzo ważną” uważa ją aż 82% dziewcząt i 83% chłopców. Nasuwa się wniosek, że pilnym zadaniem rodziców, nauczycieli, profilaktyków, jest pomoc młodym ludziom w przełożeniu przekonania o wielkiej wartości ich obecnej rodziny na pragnienie, by samemu stworzyć piękną rodzinę w przyszłości. Pomocna w tej misji może być wiedza płynąca z badań, że dwa czynniki najsilniej wiążące się pragnieniem posiadania w przyszłości dzieci, to doświadczenie osobistego kontaktu z małżeństwem, którego miłość jest, w oczach nastolatka, dobrym przykładem oraz wiara/religijność.

W świetle badań IPZIN marzenia o rodzinie i posiadaniu dzieci łączą się z niższymi wskaźnikami na skali depresji, rzadszym występowaniem myśli samobójczych, a także niższymi wskaźnikami korzystania z substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, papierosy), cyberprzemocy (bycie sprawcą lub ofiarą) czy korzystania ze szkodliwych dla młodzieży treści internetowych (pornografia, hazard, itp.). Skoro posiadanie celu życiowego, jakim jest rodzina i dzieci, długofalowego i nastawionego na dobro innych, jest dobre dla zdrowia psychicznego nastolatków, tym bardziej warto i należy włączać do działań profilaktycznych i prozdrowotnych okazje do refleksji nad pięknem i wartością trwałego związku, rodziny i dzieci.

Zintegrowane podejście do profilaktyki jako odpowiedź na wyzwania współczesności

Istota profilaktyki zintegrowanej polega na poszukiwaniu skutecznych sposobów zapobiegania wielu zagrożeniom jednocześnie i umiejętności postrzegania poszczególnych problemów i zachowań ryzykownych młodzieży w szerokim kontekście innych problemów i zachowań ryzykownych. Badania naukowe pokazują, że poszczególne problemy młodzieży współwystępują ze sobą i są ze sobą powiązane. Te same czynniki ryzyka są odpowiedzialne za pojawianie się wielu różnych problemów. Dzieje się tak dlatego, że w istocie problemy te są formą objawów, a ich przyczyny – indywidualne, rodzinne i społeczne – są często podobne. Co więcej, jak dowodzą badania naukowe, dla skutecznego zapobiegania różnym zachowaniom ryzykownym i problemom młodzieży kluczowe znaczenie mają te same czynniki chroniące – w szczególności związane z rodziną, szkołą i wiarą religijną.

Misją Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej jest wspieranie rozwoju i zapobieganie problemom dzieci i młodzieży w duchu zintegrowanego podejścia do profilaktyki. IPZIN prowadzi badania nad młodzieżą, opracowuje programy profilaktyczne, bada ich skuteczność i monitoruje ich jakość, szkoli trenerów i nauczycieli oraz przygotowuje ekspertyzy i raporty dla instytucji centralnych i jednostek samorządu terytorialnego.

W ciągu 25 lat istnienia profilaktyki zintegrowanej w Polsce:

• • Ponad 400 000 uczniów – uczestników programów – otrzymało wsparcie w rozwoju, narzędzia do radzenia sobie z problemami, motywację do realizacji celów i dążeń życiowych.

• • Ponad 108 000 rodziców uzyskało profesjonalne wsparcie w realizacji trudnego zadania, jakim jest wychowywanie nastolatków.

• • Ponad 73 000 nauczycieli zostało wzbogaconych o nową wiedzę o młodzieży i profilaktyce i wzmocnieni w swojej roli wychowawców.

• • 1991 szkół otrzymało raporty z badań umożliwiające skuteczniejsze realizowanie zadań.

• • Zostało przygotowanych 20 raportów i ekspertyz dla centralnych instytucji państwowych (Senat RP, MEN, MZ, MS, ORE, PARPA) dotyczących profilaktyki młodzieżowej.

Pełny tekst publikacji IPZIN: MŁODZIEŻ – PROFILAKTYKA – RODZINA. Odpowiedź profilaktyki zintegrowanej na wyzwania współczesności można pobrać na stronie internetowej do pobrania w dziale raporty i ekspertyzy na naszej stronie.

 

Nagranie z konferencji można obejrzeć w archiwum transmisji senatu:
https://av8.senat.pl/11konfKRPSSKZ2506171
https://av8.senat.pl/11konfKRPSSKZ2506172