Istnieje udokumentowany badaniami związek pomiędzy kondycją psychiczną młodzieży a przestrzeganiem reguł sanitarnych. Im gorsza kondycja psychiczna, tym słabsze przestrzeganie zasad – można przeczytać w najnowszym raporcie Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej pt. „Jak wspierać uczniów po roku epidemii?” opracowanym na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki.
W kolejnych badaniach Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej (IPZIN) przeprowadzonych od kwietnia do grudnia 2020 uczestniczyło łącznie ponad 11000 uczniów, rodziców i nauczycieli. Ich wyniki pokazują, że trwający od roku czas epidemii COVID-19 i związany z nim reżim sanitarny (zwłaszcza aspekt izolacji społecznej) prowadzi do coraz większego pogarszania się kondycji psychicznej uczniów. Według ekspertów zjawisko to może się nadal pogłębiać, nawet po wygaśnięciu epidemii.
W końcu 2020 roku 23% badanych chłopców i 36% dziewcząt miało niski wskaźnik indeksu kondycji psychicznej (ogólne samopoczucie oraz psychiczne radzenie sobie z sytuacją), a kolejne 23% chłopców i 24% dziewcząt średni wskaźnik indeksu. Po wielu miesiącach epidemii i nauczania zdalnego mniej niż połowa uczniów dobrze sobie radzi z sytuacją. Widoczne jest, że dziewczęta gorzej psychicznie znoszą trudy związane z przedłużającym się stanem izolacji. Z osłabioną kondycją psychiczną wiąże się podwyższona depresyjność, częściej odczuwane poczucie osamotnienia, irytacji i braku energii, a także większa ilość problemów z nauką zdalną i silniejsze przeżywanie stresu szkolnego.
Badania pokazują, że w czasie epidemii nastąpił ponad 2-krotny wzrost liczby uczniów często doświadczających cyberprzemocy (3 razy lub więcej w okresie ostatniego miesiąca). Zarówno wśród dziewcząt, jak i wśród chłopców wskaźnik ten wzrósł z poziomu 2% do poziomu 5%.
Autorzy raportu informują, że w czasie drugiej fali pandemii, jesienią 2020, lęki rodziców o zdrowie psychiczne dzieci osiągnęły alarmujący poziom. Obawę, że obecna sytuacja negatywnie wpłynie na psychikę dzieci miało ponad 77% rodziców i jest to aż 33% więcej niż wiosną 2020 r. O 23% wzrosła liczba rodziców obawiających się o uzależnienie dzieci od Internetu (z 53% do 76%), a o 16% obawa rodziców, że ich dzieci nie podołają obowiązkom szkolnym (z 49% do 65%).
Raport został pozytywnie oceniony przez. Poniżej można zapoznać się z ich ekspertyzą, po kliknięciu w hiperłącze.
- dr hab.n.med. Barbara Remberk, Kierownik Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Konsultant Krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży – recenzja
- dr hab. prof. UAM Michał A. Michalski, Członek Rady Rodziny przy Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej, prezes Fundacji Instytut Wiedzy o Rodzinie i Społeczeństwie – recenzja
- dr Piotr Szczukiewicz Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach – recenzja
Kluczowe wsparcie rodziców, wychowawców i otoczenia
Badania prowadzone w kolejnych fazach epidemii potwierdzają, że kluczowym czynnikiem wpływającym pozytywnie na kondycję psychiczną dzieci i młodzieży jest wsparcie najbliższego otoczenia – rodziców, rodzeństwa, dalszej rodziny, rówieśników i nauczycieli. Duże znaczenie mają proste i zwyczajne formy wsparcia, takie jak rozmowy, zainteresowanie samopoczuciem, pomoc w nauce, wspólne żarty czy drobne pozytywne gesty ze strony innych – począwszy od zwykłego uśmiechu, docenienia, komplementu czy emotikona. W rozmowach z dziećmi ważne jest, by nie unikać pytań o to, jak przeżywają one aktualną sytuację. Ważne jest też, by miały poczucie, że zostały wysłuchane i zrozumiane. Co ciekawe, w świetle badań, czynnikiem wzmacniającym kondycję psychiczną i pomagającym w radzeniu sobie z czasem epidemii jest „wspólne granie w gry planszowe”. Robienie czegoś odprężającego wspólnie z innymi – i to nie za pośrednictwem Internetu – jest efektywnym sposobem na podniesienie dzieci na duchu. Warto pamiętać o tym w zbliżającym się okresie świątecznym.
“Jak wspierać uczniów po roku epidemii? Wyzwania i rekomendacje dla wychowania, profilaktyki i zdrowia psychicznego” to pełny tytuł raportu Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej na temat kondycji psychicznej dzieci i młodzieży.
W oparciu o wyniki badań autorzy raportu sformułowali zbiór 14 rekomendacji dla systemu edukacji, których celem jest przeciwdziałanie dalszemu pogarszaniu się kondycji psychicznej uczniów oraz poprawa tej kondycji. W pracy nad rekomendacjami wzięto pod uwagę zaobserwowany w badaniach fakt, że najważniejsze osoby, których zadaniem jest wspieranie uczniów, czyli rodzice i nauczyciele, same także zostały silnie dotknięte psychicznymi skutkami wynikającymi z epidemii (ciągła niepewność sytuacji, obawy i stres, trudności pracy i nauki zdalnej). Znacząco utrudnia to dorosłym sprostanie zwiększonym potrzebom dzieci i młodzieży.
Zawarte w raporcie wnioski z badań i rekomendacje były pomocne przy tworzeniu “Programu wsparcia psychologiczno-pedagogicznego dla uczniów i nauczycieli w pandemii” ogłoszonego w ostatnich dniach przez Ministerstwo Edukacji i Nauki.
Brak działań profilaktycznych w okresie przedłużającego się stanu kryzysowego związanego z epidemią COVID-19 w krótkim okresie doprowadzi do znaczącego pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, a w długim okresie spowoduje także falę wzrostu zachowań ryzykownych i problemów (w tym nadużywania substancji psychoaktywnych, przemocy, uzależnień behawioralnych, itp.). Koszty zdrowotne, rozwojowe, społeczne i finansowe zaniechania wspierających działań wychowawczych i profilaktycznych będą wielokrotnie większe niż koszty przeprowadzenia tych działań – mówi prezes Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej, dr Szymon Grzelak. – W okresie epidemii opracowano programy profilaktyczne, które są dostosowane do aktualnych potrzeb uczniów i do realiów edukacji zdalnej. Jesienią 2020 dwa takie programy („Nawigacja w kryzysie” oraz „Archipelag Skarbów – Wyprawa Odkrywców”) zostały przez nasz Instytut poddane badaniom ewaluacyjnym. Te pionierskie badania wykazały pozytywny wpływ przeprowadzonych działań na kondycję psychiczną uczniów. W najbliższych miesiącach potrzebne jest objęcie jak najszerszej grupy uczniów różnymi formami wsparcia wychowawczego i profilaktycznego. Tylko w ten sposób możemy zapobiec stałemu powiększaniu się grupy uczniów wymagających pomocy specjalistycznej i uniknąć zapaści systemu pomocy psychologiczno-pedagogicznej i psychiatrycznej.
Z naszych badań wynika, że zatroszczenie się o poprawę kondycji psychicznej uczniów przełoży się na poziom przestrzegania zasad sanitarnych. Rekomendacje raportu mają więc nie tylko znaczenie dla zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, ale także na sytuację epidemiczną.
Raport uzyskał pozytywne opinie od wszystkich trzech recenzentów naukowych. W swojej recenzji, dr hab.n.med Barbara Remberk, Kierownik Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, pisze: – Gorąco rekomenduję szerokie wykorzystanie rekomendacji i wniosków zawartych w raporcie.
Z pełną treścią raportu można zapoznać się na stronie ipzin.org oraz na stronie Ministerstwa Edukacji i Nauki. Na stronie IPZIN dostępne są także pierwsze publikowane w czasie epidemii raporty (kwiecień 2020) na temat sytuacji i kondycji psychicznej młodzieży: “Młodzież w czasie pandemii” i “Młodzież w czasie pandemii komu jest najtrudniej?”.