W ramach Szkolnej inicjatywy profilaktycznej Nawigacja w każdą pogodę  szkolni koordynatorzy przeprowadzają w swoich placówkach badania i działania profilaktyczne wśród uczniów, nauczycieli i rodziców. Działania te zostały przygotowane przez Instytut Profilaktyki Zintegrowanej w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki „Społeczna odpowiedzialność nauki”. Wyniki badań zrealizowanych w listopadzie i grudniu wśród N = 10 408 respondentów (5670 uczniów, 2964 rodziców i 1774 nauczycieli), którzy wypełniali ankiety przeznaczone dla szkół pracujących w trybie stacjonarnym, doprowadziły nas do następujących wniosków.

Wyniki badań wśród młodzieży

Wśród badanej młodzieży 42% dziewcząt i 36% chłopców odpowiedziało, że w bieżącym roku szkolnym miało trudności z powrotem do stacjonarnego nauczania. Najczęściej wymieniane przez młodzież trudności dotyczyły braku motywacji do nauki, zaległości w nauce i trudności z powrotem do szkolnego rytmu. Dziewczęta zgłaszały dodatkowo zły nastrój i trudności ze skupieniem na lekcjach.

Szczegółowe dane prezentuje poniższy wykres.

Wyniki badań wśród rodziców

Wśród rodziców 56% respondentów stwierdziło, że w bieżącym roku szkolnym u dziecka wystąpiły, niektóre z wymienionych, trudności z powrotem do nauki stacjonarnej. Odsetek ten jest znacznie wyższy niż w odpowiedziach uczniów na to samo pytanie.. Z perspektywy rodziców najczęściej obserwowane trudności dotyczyły zaległości w nauce, niskiej motywacji do nauki i trudności z powrotem do szkolnego rytmu. Odpowiedzi rodziców są w tej kwestii zbieżne z odpowiedziami młodzieży. Szczegółowe zestawienie najczęściej wybieranych odpowiedzi rodziców znajduje się poniżej.

Rodzice zostali również zapytani o to, czy udało się dziecku pokonać trudności, które wystąpiły w związku z powrotem do nauki stacjonarnej w szkole. Rozkład odpowiedzi jest bardzo podobny jak w przypadku wyników młodzieży. Tylko  6% badanych rodziców stwierdziło, że dziecku udało się pokonać wszystkie trudności. 10 % zadeklarowało natomiast, że nie udało się pokonać żadnej z nich. Pozostali rodzice stwierdzili, że dziecku udało się przezwyciężyć część lub większość opisywanych trudności. Wśród ciągle utrzymujących się trudności rodzice najczęściej wymieniali zaległości dziecka w nauce (48%), niską motywację do nauki (38%), trudności ze skupieniem na lekcjach (26%) i pogorszenie kondycji psychicznej dziecka (23%).

Wyniki badań wśród nauczycieli

Wśród badanych nauczycieli 40% respondentów zauważyło u młodzieży trudności z powrotem do nauki stacjonarnej w szkole. Najczęściej wymieniane trudności (przez ponad 70% nauczycieli) wiązały się z zaległościami w nauce, brakiem skupienia na lekcjach, problemami z powrotem do szkolnego rytmu oraz niską motywacją do nauki. Ponad 50% nauczycieli zwraca uwagę na problem nieprzestrzegania zasad zachowania w szkole oraz złą kondycję psychiczną uczniów. Jednocześnie należy zauważyć, że 6% nauczycieli zgłosiło, że niektórzy uczniowie w ogóle nie wrócili do szkoły, a 18% wskazuje na problem wagarów wśród uczniów.

Ponad połowa nauczycieli (51%) odpowiadała, że powyżej wymienione trudności dotyczyły kilkorga spośród uczniów, których uczą. 19% nauczycieli stwierdziło natomiast, że trudności w powrocie do nauki stacjonarnej w szkole dotknęły większość młodzieży, z którą pracują.

Po trzech-czterech miesiącach nauki stacjonarnej 74% nauczycieli stwierdziło, że niektórym uczniom udało się pokonać początkowo występujące trudności, zaś jedynie 24% respondentów stwierdziło, że większość młodzieży się z nimi uporała.  

Poniższy wykres pokazuje, że po kilku miesiącach nauki stacjonarnej nasilenie poszczególnych trudności uczniów się zmniejszyło, natomiast ciągle są one obserwowane u młodzieży. Ponad połowa nauczycieli wskazuje na utrzymywanie się problemu zaległości w nauce, trudności ze skupieniem na lekcjach oraz niską motywacją do nauki. Uwagę zwraca fakt, że 2% nauczycieli ciągle zgłasza brak powrotu niektórych uczniów do nauki stacjonarnej w szkole.

Obawy związane z ponownym przejściem do nauki zdalnej

Rodzice i nauczyciele byli pytani w ankiecie o przewidywane trudności związane z ponownym przejściem do nauki zdalnej. Trudnością, która w obu grupach badanych pojawiła się na pierwszym miejscu, okazał się spadek motywacji do nauki (62% u nauczycieli i 58% u rodziców), a na drugim nawarstwienie się zaległości uczniów w nauce (57% u nauczycieli i 54% u rodziców). Bardzo wysoki odsetek nauczycieli i rodziców wyraża obawy dotyczące problemów związanych z kondycją psychiczną, fizyczną i funkcjonowaniem społecznym dzieci. Szczegółowe zestawienia odpowiedzi rodziców (na niebiesko) i nauczycieli (na zielono) znajdują się poniżej.

Mając na uwadze przedstawione wyżej wyniki ilustrujące długotrwałe konsekwencje nauczania zdalnego oraz przewidywane przez dorosłych możliwe konsekwencje ponownego przejścia na nauczanie zdalne uznajemy za zasadną kontynuację nauki stacjonarnej tak długo jak tylko będzie to możliwe. Konieczne jest zachowanie rozsądnej równowagi pomiędzy troską o zdrowie psychiczne uczniów, a bezpieczeństwem epidemicznym. W obliczu licznych negatywnych konsekwencji psychicznych i społecznych długich okresów nauczania zdalnego, działania na rzecz podnoszenia kondycji psychicznej należy traktować jako priorytetowe.

Wnioski z badań przeprowadzonych wśród uczniów, rodziców i nauczycieli, pod koniec 2021 r., pozostają spójne z ciągle aktualnymi rekomendacjami Raportu Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej przygotowanymi w lutym 2021 r. na zlecenie MEiN.

 Z pełną treścią raportu można zapoznać się pod adresem:

https://ipzin.org/images//pdf/Raport_jak_wspierac_uczniow_po_roku_epidemii.pdf

Podobnie „ Wytyczne MEiN, MZ i GIS dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych” zawierają zapisy wprost odnoszące się do obowiązku troski o kondycję psychiczną uczniów na równi z troską o bezpieczeństwo epidemiczne. 

„Po okresie długotrwałej nauki zdalnej i izolacji uczniów od bezpośrednich kontaktów ze społecznością szkolną działania wychowawcze, profilaktyczne i wspierające kondycję psychiczną uczniów stanowią pilną konieczność. Należy je prowadzić w sposób, który zapewni ich optymalną skuteczność w ochronie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, przy jednoczesnej dbałości o zachowanie reguł sanitarnych

W obliczu zagrożeń psychicznych, na jakie narażone były i są dzieci i młodzież dbałość o bezpieczeństwo zdrowotne musi być rozsądnie godzona z dbałością o zdrowie psychiczne. Należy brać obie te potrzeby pod uwagę i szukać rozwiązań.”